در این مطلب از کلینیک نشاط البرز در مورد فتق دیسک کمر، روش های درمانی جراحی و بدون جراحی، روش های تشخیص و نشانه های این عارضه توضیحاتی داده شده است.
فتق دیسک کمر (Herniated disk)
بدن ما، وزن نسبت به برخی از موجودات، وزن نسبتا بیشتری دارد. برای اینکه تعادل وزن بین اندام و ارگان های مختلف حفظ شود، به یک تکیه گاه نیاز داریم. این تکیه گاه، ستون مهره ها و استخوان ضمائم آن است. در صورت آسیب دیدگی هر یک از آن ها، حرکت برای ما مشکل خواهد بود.
البته استخوان ها نیز به وسیله سایر قسمت های بدن، مانند دیسک ها، تاندون و ماهیچه به فعالیت خود ادامه می دهند. برخی از عوامل باعث می شوند که این بافت ها آسیب ببینند. حتما عبارت فتق دیسک کمر به گوش شما خورده است. این حالت، یکی از رایج ترین بیماری های ایجاد شده در ستون فقرات است که در ادامه به بررسی آن می پردازیم. با ما همراه باشید.
آناتومی دیسک بین مهره ای (intervertebral discs)
آناتومی دیسک بین مهره ای (intervertebral discs)
در واقع دیسک ها به عنوان یک بالشتک کوچک در بین مهره ها قرار رفته اند. دیسک های بین مهره ای یک چهارم طول ستون فقرات را تشکیل می دهند. البته دیسکی بین مهره های C1 و C2 وجود ندارد. دیسک ها دارای عروق نیستند.
همچنین لایه های غضروفی صفحات انتهایی دیسک ها را در جای خود محکم می کنند. دیسک های بین مهره ای از جنس بافت فیبروکارتیلاژ هستند و فشار وارد شده به نخاع، ستون مهره ها و مغز را به خود جذب می کنند. دیسک ها نقش مهمی در عملکرد طبیعی ستون مهره ها دارند. ۲۳ دیسک در ستون فقرات انسان جای گرفته است؛ ۶ عدد در ناحیه گردن، ۱۲ عدد در ناحیه قفسه سینه و ۵ عدد در ناحیه کمری. دیسک بین مهره ای به ستون فقرات اجازه می دهد تا انعطاف پذیری داشته باشد.
در واقع طیف وسیعی از حرکات کمر شما به دیسک های بین مهره ای وابسته است. دیسک های بین مهره ای از خرد شدن مهره ها نیز جلوگیری می کنند. دیسک های بین مهره ای از سه بخش تشکیل شده اند؛ قسمت داخلی یا هسته پالپوزوس(NP)، قسمت خارجی یا annulus (AF) و صفحات انتهایی غضروفی که دیسک ها را به مهره های مجاور متصل می کنند.
فتق دیسک کمر (Herniated disk) چیست؟
فتق دیسک کمر (Herniated disk) چیست؟
شما ممکن است ستون فقرات را به عنوان یک قطعه محکم تصور کنید. این ستون، از قطعات کوچک و بزرگی تشکیل شده که برای حرکت صحیح، لازم است که تمامی آن ها با یکدیگر هماهنگ شوند. اما گاهی اوقات، این هماهنگی به درستی انجام نمی شود. لایه داخلی غضروف حالت ژله ای و لایه خارجی آن سفت است. اگر لایه خارجی دیسک آسیب ببیند، قسمت ژله ای می تواند به بیرون نشت کند. این بیرون زدگی می تواند به اعصابی مجاور فشار وارد کند. در نتیجه درد زیادی در کمر ایجاد خواهد شد. همچنین ممکن است ضعف در بازو یا پا نیز مشاهده شود. در این صورت، سیگنال های عصبی مسدود می شوند. این درد می تواند زندگی روزمره شما را با مشکلات زیادی رو به رو کند. به زبانی ساده تر، تعریف فتق دیسک کمر یا Herniated disk به شرح زیر است:
« فتق دیسک وضعیتی است که بر ستون فقرات تأثیر می گذارد. در این حالت، قسمت خارجی یا annulus (AF) آسیب می بیند و در نتیجه هسته داخلی یا پالپوزوس که معمولا در مرکز قرار دارد، فتق می کند.»
دلایل ایجاد فتق دیسک کمر
دلایل ایجاد فتق دیسک کمر
به طور کلی علل ایجاد فتق دیسک کمر به دو دسته کلی تقسیم می شود؛ سن و ضربات سنگین وارد شده به ستون فقرات. البته عوامل دیگری نیز بر بروز این حالت دست دارند. به طور مثال، ابتلا به فتق دیسک کمر در افرادی که دچار اضافه وزن هستند یا سابقه خانوادگی دارند، بیشتر خواهد بود.
- سن: سن یکی از عوامل اصلی ایجاد فتق دیسک است. با گذشت زمان، دیسک های ستون فقرات شما به طور طبیعی و به تدریج تحلیل رفته و مایع خود را از دست می دهند. این بیماری نوعی بیماری دژنراتیو دیسک است. با فرسودگی تدریجی دیسک ها، ترک یا پارگی های میکروسکوپی در سطح خارجی آن ایجاد شده و در نهایت راهی برای ماده ژله ای دیسک پیدا می شود.
- آسیب یا فشار بیش از حد بر ستون فقرات: تروما دومین علت شایع فتق دیسک است. هنگام چرخاندن یا بلند کردن وسیله ای سنگین، فشار زیادیبر دیسک و مهره ها وارد می شود. دیسک می تواند در حین ضربه های شدید مانند تصادف یا سقوط نیز دچار پارگی شود.
فتق دیسک کمر چه نشانه هایی دارد؟
فتق دیسک می تواند در هر قسمتی از ستون فقرات رخ دهد، اما بیشتر در ناحیه کمر و گردن (ستون فقرات کمری و گردنی) شایع است. این نقاط بر خلاف فقرات قفسه سینه، انعطاف پذیر تر هستند و در نتیجه حرکات سنگین و طولانی مدت، بیشتر در معرض سایش قرار می گیرند. فتق درجات مختلفی دارد. اگر به عصب فشاری وارد نشود، ممکن است علائمی در بیمار نشان داده نشود. اگر فتق بر روی اعصاب تاثیر بگذارد، می تواند درد شدیدی ایجاد بکند. این درد به طور معمولا در یک طرف بدن ایجاد شده و می تواند به بازو یا پا نیز منتقل شود. سایر علائم و نشانه های فتق دیسک عبارتند از:
- درد شدید و کسل کننده در یک طرف بدن
- بی حسی ، سوزن سوزن شدن یا احساس سوزش
- دردی که با نشستن بدتر می شود، اما ایستادن، راه رفتن و خم شدن نیز می تواند علائم را بدتر کند.
- ضعف یا اسپاسم عضلانی که ممکن است بر توانایی شما در بلند کردن یا نگه داشتن وسایل تأثیر بگذارد
- ناتوانی در ماندن در یک موقعیت برای مدت زمان طولانی
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه (که می تواند نشان دهنده سندرم cauda equina باشد)
تشخیص فتق دیسک کمر با چه روش هایی انجام می شود؟
اگر علائم مشابه را داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشک متخصص در ابتدا درباره شرح کار و فعالیت شما سوالاتی می پرسد و سپس به معاینه فیزیکی می پردازد. اگر علائم دیسک کمر مشهود بود، برای شما عکس برداری تجویز شده تا از نتیجه کار اطمینان حاصل شود. در نهایت ممکن است برای درمان به متخصص مغز و اعصاب، ارتوپد یا جراح ارجاع داده شوید.
- MRI: این روش، رایج ترین شیوه تصویربرداری در بیماران مبتلا به فتق دیسک کمر است. MRI، یک آزمایش تشخیصی است که با استفاده از آهنربا های قوی و فناوری رایانه، تصاویر سه بعدی از ساختارهای بدن را ارائه می دهد. همچنین می تواند نخاع، ریشه های عصبی و نواحی اطراف آن و همچنین بزرگ شدن، انحطاط و تومورها را نشان دهد.
- اشعه ایکس: در این روش، تصاویری از ساختار مهره ها و نمای کلی مفاصل تشکیل می شود. با استفاده از اشعه ایکس و بررسی ستون فقرات، خطرات احتمالی مانند تومورها، عفونت ها، شکستگی ها و… نشان داده خواهد شد.
- اسکن توموگرافی کامپیوتری CT یا CAT scan: در این روش نیز از اشعه ایکس بهره گرفته خواهد شد. با این تفاوت که در این روش، شکل و اندازه کانال نخاعی، محتویات و ساختارهای اطراف آن مشخص خواهند شد.
- الکترومیوگرافی (EMG/NCS): در آزمایش الکترومیوگرافی، اعصاب مورد بررسی قرار می گیرند. این آزمایش در طول ریشه های عصبی، اعصاب محیطی و بافت ماهیچه ای اندازه گیری می شود. در این صورت، میزان آسیب دیدگی عصب مشخص خواهد شد البته این آزمایش به ندرت توصیه می شود.
راه های درمان غیر جراحی فتق دیسک کمر
اکثر افرادی که به فتق دیسک کمر مبتلا می شوند، به درمان های غیر جراحی پاسخ خوبی نشان می دهند. در قدم اول برای کاهش درد، داروهای مسکن تجویز خواهد شد. از آنجایی که تمرین های فیزیوتراپی تاثیر فراوانی در بهبود این بیماری دارند، با گذشت مدت زمان کوتاهی، تمرین های فیزیوتراپی برای شما آغاز خواهد شد. این موارد جزء راهکارهای اصلی درمان فتق دیسک کمر است اما موارد زیر نیز در روند بهبودی شما موثر خواهند بود:
- اگر اضافه وزن دارید، حتما وزن خود را کاهش دهید. اضافه وزن فشار زیادی بر ستون مهره های شما وارد می کند. در حقیقت تغییر سبک زندگی شما را از بسیاری از بیماری ها حفظ می کند.
- سیگار را ترک کنید. سیگار کشیدن علاوه بر تشدید بیماری های مزمن، یک عامل خطر اصلی برای بیماری های دژنراتیو دیسک، به ویژه در ناحیه کمر و گردن است.
- فعالیت های خود را کم کنید و از بلند کردن اجسام سنگین بپرهیزید. البته لازم نیست که ۲۴ ساعته در رخت خواب باشید چون این کار سبب سفتی عضلات شما خواهد شد. به توصیه های پزشک حتما دقت کنید!
- ممکن است مجبور به تزریق استروئید اپیدورال شوید. این روش که ESI نام دارد، یک شیوه غیر تهاجمی است که درد شما را تا حدودی کاهش می دهد. البته تکرار تزریق (بیشتر از سه بار) به ندرت انجام می شود. همچنین با تزریق اپیدورال، التهاب عصب نیز کاهش می یابد.
روش درمانی جراحی برای فتق دیسک کمر
البته ممکن است که بدن شما به موارد بالا، واکنش خاصی نشان ندهد و در نتیجه پزشک، عمل جراحی را به شما توصیه می کند. جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. پزشک شما برشی را در ناحیه کمر، در ناحیه ای که فتق دیسک مشاهده شده، ، ایجاد می کند. ممکن است مقداری از استخوان پشت ستون فقرات برداشته شود تا به دیسک دسترسی پیدا کند. در نتیجه فتق دیسک و قسمت های آسیب دیده خارج خواهد شد. پس از جراحی، فعالیت های شما محدود خواهد شد.
