سنجش تراکم استخوان یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی برای ارزیابی سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان است. این روش به کمک دستگاه‌های پیشرفته، میزان استحکام و چگالی استخوان‌ها را اندازه‌گیری می‌کند و در صورت نیاز، درمان‌های مناسب برای تقویت آن‌ها تجویز می‌شود. با توجه به افزایش شیوع بیماری‌های استخوانی در جوامع مختلف، این آزمایش به یک ابزار حیاتی در تشخیص و مدیریت بیماری‌های مرتبط با استخوان تبدیل شده است.

در مناطق مختلف مانند فردیس کرج، این آزمایش در بسیاری از مراکز درمانی و کلینیک‌ها انجام می‌شود. سنجش تراکم استخوان به پزشکان کمک می‌کند تا وضعیت سلامت استخوان‌های افراد را بررسی کنند و از بروز شکستگی‌ها و مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنند. این آزمایش به ویژه برای افرادی که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند، از جمله سالمندان و کسانی که سابقه خانوادگی بیماری‌های استخوانی دارند، بسیار ضروری است.

سنجش تراکم استخوان چیست؟

تراکم استخوان یا انباشتگی مواد معدنی استخوانی (BMD) به میزان مواد معدنی موجود در بافت استخوان گفته می‌شود و معیاری برای سنجش سلامت استخوان‌ها و خطرات احتمالی آنها به شمار می‌رود. این اندازه‌گیری به‌طور معمول به‌عنوان شاخصی غیرمستقیم برای پوکی استخوان و احتمال شکستگی‌های استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای اندازه‌گیری این تراکم، از تکنیک‌های تصویربرداری با پروکسی در هر سانتی‌متر مربع سطح استخوان استفاده می‌شود.

آزمایش تراکم استخوان معمولاً با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود تا مقدار کلسیم و سایر مواد معدنی موجود در بخشی از اسکلت بدن اندازه‌گیری گردد. معمولاً ستون فقرات، لگن و گاهی ساعد، نواحی مورد آزمایش قرار می‌گیرند. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دهند آیا فرد به پوکی استخوان مبتلا است یا نه؛ بیماری که با ضعیف شدن استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستگی مشخص می‌شود. در پزشکی بالینی، سنجش تراکم استخوان غالباً با استفاده از روش‌های چگالی سنجی در بخش‌های رادیولوژی یا پزشکی هسته‌ای بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی انجام می‌شود.

روش‌ های مختلف اندازه‌ گیری تراکم استخوان

۱٫ DXA مرکزی

آزمایش تراکم استخوان به‌وسیله دستگاه DXA مرکزی به‌طور معمول برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در نواحی حساس مانند لگن و ستون فقرات توصیه می‌شود. DXA (Dual-energy X-ray Absorptiometry) یا جذب‌سنجی اشعه ایکس با دو انرژی، با استفاده از تابش اشعه ایکس میزان تراکم معدنی استخوان را اندازه‌گیری می‌کند. در صورتی که امکان انجام آزمایش روی این نواحی وجود نداشته باشد، آزمایش DXA برای استخوان رادیوس در ساعد پیشنهاد می‌شود. این تست به‌ویژه برای افرادی که در معرض خطر پوکی استخوان هستند، مهم است، زیرا اندازه‌گیری تراکم استخوان در این نواحی می‌تواند احتمال شکستگی‌های جدی‌تر را شناسایی کند.

۲٫ مدت زمان و ویژگی‌های آزمایش DXA

تست تراکم استخوان معمولاً غیرتهاجمی، بدون درد و سریع است و کمتر از ۱۵ دقیقه زمان می‌برد. در این آزمایش، فرد باید از هر گونه شی فلزی مانند قزن، زیپ یا دکمه در منطقه‌ای که تست انجام می‌شود، دوری کند. دستگاه DXA از تابش اشعه ایکس با میزان بسیار کم استفاده می‌کند و برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در مقایسه با اشعه ایکس معمولی، تابش بسیار کمتری اعمال می‌شود. برای مقایسه دقیق‌تر نتایج آزمایش‌های مختلف، بهتر است آزمایش‌ها در همان دستگاه و مکان انجام شوند.

۳٫ تفاوت با اشعه ایکس معمولی

برخلاف اشعه ایکس استاندارد که قادر به شناسایی پوکی استخوان تنها پس از پیشرفت بیماری است، DXA قادر است میزان تراکم استخوان را پیش از بروز علائم شکستگی شناسایی کند. اشعه ایکس معمولی برای بررسی شکستگی‌ها مفید است، اما نمی‌تواند به‌طور دقیق تراکم استخوان را اندازه‌گیری کند.

۴٫ تست‌های غربالگری تراکم استخوان

آزمایش‌های غربالگری تراکم استخوان شامل تست‌هایی مانند pDXA (جذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه محیطی)، QUS (سونوگرافی کمی) و pQCT (توموگرافی کامپیوتری کمی محیطی) هستند که معمولاً در مناطق غیر مرکزی بدن مانند مچ دست، انگشتان یا پاشنه پا انجام می‌شوند. این تست‌ها در مواقعی که DXA مرکزی در دسترس نباشد، می‌توانند مفید واقع شوند، اما دقت کمتری دارند و برای پیگیری وضعیت درمان پوکی استخوان توصیه نمی‌شوند.

۵٫ محدودیت‌ها و توصیه‌ها

دستگاه‌های DXA مرکزی نمی‌توانند تراکم استخوان در افراد با وزن بالای ۹۰ کیلوگرم (برخی دستگاه‌ها تا ۱۰۰ کیلوگرم) به‌طور دقیق اندازه‌گیری کنند. به همین دلیل، نوع دستگاه و روش انتخابی برای آزمایش تراکم استخوان به تشخیص پزشک بستگی دارد. علاوه بر این، تست تراکم استخوان برای خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود.

۶٫ سنجش تراکم استخوان (Bone Mineral Densitometry)

دانسیتومتری استخوان یا BMD روشی برای اندازه‌گیری استحکام و سختی استخوان‌ها است. این تست می‌تواند میزان خطر پوکی استخوان را مشخص کند و بر اساس نتایج، تصمیمات درمانی گرفته شود. آزمایش با استفاده از اسکنرهای مرکزی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در ستون فقرات و لگن و اسکنرهای محیطی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان در نواحی دیگر مانند مچ دست یا پاشنه پا انجام می‌شود. اسکن‌های مرکزی با تابش اشعه ایکس در نواحی حساس‌تر انجام می‌شود و معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.

سنجش تراکم استخوان یک آزمایش سریع و غیرتهاجمی است که می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد وضعیت سلامت استخوان‌ها فراهم کند. بسته به شرایط و نیاز بیمار، پزشک ممکن است از انواع مختلف دستگاه‌ها و روش‌ها برای اندازه‌گیری تراکم استخوان استفاده کند.

اهمیت بالینی سنجش تراکم استخوان

اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی (BMD) یکی از بهترین روش‌ها برای ارزیابی کیفیت استخوان‌ها در مطالعات بالینی و تحقیقات پزشکی است. در تعیین تراکم استخوان، عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت، بیماری‌ها، ژنتیک و سبک زندگی می‌توانند تاثیرگذار باشند. به همین دلیل، استانداردهای هنجاری خاصی برای گروه‌های مختلف و افراد خاص در نظر گرفته می‌شود.

از جمله مشکلات شایع ناشی از کمبود تراکم استخوان می‌توان به پوکی استخوان و افزایش خطر شکستگی اشاره کرد که منجر به کاهش استحکام و افزایش شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. عوامل دیگری همچون دیابت، پرکاری تیروئید، حداکثر توده استخوانی و کمبود استروژن در زنان پس از یائسگی نیز بر میزان BMD تاثیر دارند.

برای اندازه‌گیری دقیق تراکم استخوان، از فناوری‌های مختلفی مانند جذب فوتون تک‌انرژی و دو‌انرژی، توموگرافی کامپیوتری کمی و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی استفاده می‌شود. هرکدام از این روش‌ها مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند که بر اساس هدف آزمایش، ویژگی‌های فرد مورد آزمایش و تجهیزات موجود انتخاب می‌شوند.

در سال‌های اخیر، BMD با توجه به عواملی چون سن، جنس، وضعیت تغذیه و مدل‌سازی‌های مختلف در تنظیمات پزشکی کاربرد گسترده‌تری پیدا کرده است. با این حال، در برخی از مطالعات گزارش‌هایی در خصوص تناقضات روش‌شناسی و تکنیکی در قرائت نتایج BMD مشاهده شده است.

ساختار، عوامل موثر و روش‌ های ارزیابی سنجش تراکم استخوان

تراکم استخوان یک ویژگی کامپوزیتی است که خاصیت مکانیکی منحصر به فردی به استخوان‌ها می‌دهد. مواد آلی موجود در استخوان عمدتاً شامل کلاژن نوع I هستند، در حالی که مواد معدنی اصلی آن، که کریستال‌های هیدروکسی آپاتیت هستند، در داخل الیاف کلاژن قرار می‌گیرند. این ترکیب از مواد آلی و معدنی، اجزای اصلی اسکلت بدن را تشکیل می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهند که مواد معدنی نقش عمده‌ای در استحکام استخوان‌ها دارند، در حالی که مواد آلی بیشتر مسئول انعطاف‌پذیری و تغییر فرم پلاستیک استخوان‌ها هستند. تغییر در میزان این اجزا می‌تواند بر خواص مکانیکی استخوان تأثیرگذار باشد.

بنابراین، تغییرات در محتوای مواد معدنی و کلاژن می‌تواند بر خواص ارتجاعی استخوان‌ها تأثیر بگذارد، به‌طوری که میزان کلاژن‌سازی با رفتار پلاستیک استخوان‌ها در ارتباط است. از این‌رو، افزایش خطر شکستگی به‌تنهایی به خواص بافتی استخوان مرتبط نیست و نقش اصلی در حفظ یکپارچگی مکانیکی استخوان‌ها به خواص ساختاری آن‌ها بستگی دارد. ساختار درونی و توده استخوانی نیز از عوامل مؤثر بر مقاومت استخوان در برابر نیروهای اعمال‌شده هستند.

عوامل تأثیرگذار بر استحکام استخوان‌ های ترابکولار

در استخوان‌های ترابکولار، تعداد و ضخامت ترابکول‌ها از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده استحکام آن‌ها هستند. به‌عنوان ابزاری اصلی برای ارزیابی تراکم استخوان و پیش‌بینی خطر شکستگی، از اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی استخوان (vBMD) استفاده می‌شود. vBMD به میزان مواد معدنی موجود در حجم مشخصی از استخوان اشاره دارد و بر حسب گرم بر سانتی‌متر مکعب اندازه‌گیری می‌شود. روش دیگر برای اندازه‌گیری تراکم استخوان، BMD ناحیه‌ای (aBMD) است که مقدار مواد معدنی را در واحد سطح استخوان (گرم بر سانتی‌متر مربع) نشان می‌دهد. این دو روش از نظر مقدار کمی تفاوت دارند، زیرا استخوان‌های بزرگ‌تر معمولاً مقدار aBMD بیشتری دارند.

اوج تراکم استخوان که در این آزمایش‌ها اندازه‌گیری می‌شود، نشان‌دهنده حداکثر مقدار مواد معدنی در بدن است که در طول زندگی فرد به دست می‌آید. تقریباً یک چهارم از اوج تراکم استخوان در فاصله زمانی دو ساله پس از رسیدن به حداکثر قد فرد به‌دست می‌آید و ۹۰ درصد از این مقدار در سن ۱۸ سالگی حاصل می‌شود.

عوامل مؤثر بر تراکم استخوان

تراکم استخوان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد، از جمله بلوغ جنسی، سن، ژنتیک، فعالیت بدنی، رژیم غذایی کلسیمی، وضعیت هورمونی و یائسگی. فرآیندهای پیری فیزیولوژیکی و اختلالات متابولیک می‌توانند منجر به کاهش تراکم استخوان و در پی آن، افزایش خطر شکستگی شوند. برای تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی تراکم استخوان‌ها، معمولاً از اسکن با انرژی دوگانه اشعه ایکس (DXA) برای ارزیابی ستون فقرات و لگن استفاده می‌شود.

تغییرات در متابولیسم توده استخوانی به‌طور طبیعی با افزایش سن رخ می‌دهند که به افزایش خطر شکستگی و کاهش استحکام ساختاری استخوان‌ها می‌انجامد. علاوه بر کاربرد بالینی، از BMD در پزشکی قانونی و مردم‌شناسی نیز برای تخمین جنسیت و سن، شناسایی شرایط پاتولوژیک مانند سوء تغذیه مزمن و ارزیابی تغییرات دیاژنتیکی در مواد استخوانی استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها در مطالعات دیرینه‌شناسی نیز برای ارزیابی وضعیت پوکی استخوان در جمعیت‌های باستان‌شناسی کاربرد داشته‌اند. در ادامه، به بررسی عوامل مؤثر بر تراکم استخوان و رایج‌ترین تست‌ها و روش‌های مورد استفاده برای ارزیابی این ویژگی می‌پردازیم.

عوامل مؤثر بر تراکم استخوان و تأثیر آن بر میزان BMD

تراکم استخوان (BMD) تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که می‌توان آن‌ها را به دسته‌های اصلی مانند سن، جنسیت، ژنتیک، وراثت و سبک زندگی تقسیم کرد. این عوامل به‌طور مستقیم بر استحکام استخوان‌ها و احتمال شکستگی آن‌ها تأثیر می‌گذارند.

• سن و جنسیت

با افزایش سن، ساختار قشری استخوان تغییر کرده و تخلخل آن افزایش می‌یابد. به‌طور کلی، با بالا رفتن سن، تراکم استخوان و استحکام آن کاهش پیدا می‌کند. این امر به‌ویژه در زنان پس از یائسگی و افراد مسن‌تر قابل مشاهده است. مطالعات مختلف نشان می‌دهند که از ۴۰ تا ۸۰ سالگی، تخلخل استخوان‌ها از ۴٪ به ۱۰٪ افزایش می‌یابد، اما در بسیاری از موارد، تغییرات BMD به‌وضوح نشان‌دهنده روند کاهش این ویژگی‌ها هستند. این روند کاهش تراکم استخوان به‌ویژه در ستون فقرات و شعاع‌های میانی و دیستال مشهود است و با خطر شکستگی همراه است.

• ژنتیک و وراثت

ژن‌ها و وراثت فردی نقش مهمی در تعیین میزان تراکم استخوان دارند. مطالعات نشان داده‌اند که ژن‌هایی که مسئول تنظیم متابولیسم کلسیم و ویتامین D هستند، با تراکم استخوان در ارتباط‌اند. به‌طور مثال، سیاه‌پوستان به‌طور کلی تراکم استخوان بالاتری نسبت به سفیدپوستان دارند. علاوه بر این، در زنان سفیدپوست، سابقه خانوادگی به‌ویژه مادر، می‌تواند نشان‌دهنده استعداد ژنتیکی برای کاهش BMD و افزایش خطر شکستگی باشد. در میان گروه‌های مختلف جمعیتی، تفاوت‌های ژنتیکی می‌تواند بر میزان BMD تأثیر بگذارد و این موضوع در مطالعات دوقلوها نیز تأیید شده است.

• سبک زندگی

سبک زندگی افراد، از جمله رژیم غذایی، فعالیت بدنی، و مصرف مواد مخدر و الکل، می‌تواند تأثیر زیادی بر تراکم استخوان‌ها داشته باشد. ورزش منظم به‌ویژه در بزرگسالان جوان و زنان یائسه موجب افزایش تراکم استخوان و کاهش تحلیل آن می‌شود. رژیم غذایی مناسب نیز نقش حیاتی در حفظ سلامت استخوان‌ها دارد، چرا که استخوان‌ها به‌عنوان محل ذخیره مواد معدنی عمل می‌کنند و سلول‌های استخوانی برای بازسازی به مواد مغذی پاسخ می‌دهند. ویتامین‌های D، C، K و مواد معدنی مانند کلسیم و منگنز از جمله موادی هستند که برای حفظ تراکم استخوان ضروری‌اند.

در کنار این، مصرف بیش از حد الکل می‌تواند تأثیر منفی بر تراکم استخوان و کاهش سطح کلسیم بدن داشته باشد. در صورتی که مصرف الکل همراه با میزان کافی کلسیم باشد، از تحلیل استخوان‌ها جلوگیری می‌شود. این عوامل، به‌ویژه در ترکیب با یکدیگر، می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر تراکم استخوان و سلامت کلی استخوان‌ها در طول عمر داشته باشند.

زمان مناسب برای انجام تست تراکم استخوان

تست تراکم استخوان برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان (استئوپروز) قرار دارند، انجام می‌شود. در خانم‌ها، خطر ابتلا به پوکی استخوان معمولاً پس از یائسگی افزایش می‌یابد، زیرا کاهش سطح هورمون استروژن موجب کاهش تراکم استخوان و احتمال شکستگی‌های استخوانی می‌شود. به‌طور معمول، برای خانم‌ها از سن ۶۵ سالگی به‌بعد و برای آقایان از ۷۰ سالگی به‌بعد، انجام تست سنجش تراکم استخوان توصیه می‌شود.

گروه‌ های پرخطر برای انجام تست تراکم استخوان:

1. خانم‌هایی که زود یائسه شده‌اند: زنانی که یائسگی زودرس داشته‌اند یا به مدت طولانی دچار آمنوره (قطع پریود) بوده‌اند، باید در معرض آزمایش تراکم استخوان قرار گیرند.
2. افراد با مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتونی: کسانی که داروهای کورتیکواستروئید مصرف کرده‌اند، به دلیل تأثیر منفی این داروها بر تراکم استخوان، نیاز به آزمایش دارند.
3. شکستگی‌های ناشی از ضربه‌های خفیف: افرادی که حتی با یک زمین خوردن ساده، استخوان‌هایی مانند لگن خود را می‌شکنند، باید تست تراکم استخوان بدهند، زیرا این می‌تواند نشانه‌ای از پوکی استخوان باشد.
4. افراد مبتلا به بیماری‌های خاص: کسانی که بیماری‌های روماتیسم مفصلی، سلیاک یا بیماری‌های مشابه دارند، یا افرادی که در خانواده‌شان سابقه شکستگی لگن وجود دارد، باید این تست را انجام دهند.
5. افراد با ناهنجاری‌های ستون فقرات یا کمبود وزن شدید: افرادی که دچار ناهنجاری‌های استخوانی مانند اسکولیوز یا افرادی که وزن بدنشان به‌شدت کم است (BMI کمتر از ۱۹) باید برای آزمایش تراکم استخوان اقدام کنند.

علائم و خطرات پوکی استخوان

پوکی استخوان معمولاً بدون علامت است، اما خطر شکستگی‌های استخوانی را افزایش می‌دهد. این شکستگی‌ها به‌ویژه در خانم‌های مسن می‌تواند منجر به مشکلات جدی‌تری مانند ناتوانی در حرکت و حتی مرگ شود. از آن‌جایی که درمان پوکی استخوان هزینه‌های پزشکی بالایی دارد، انجام تست تراکم استخوان در افرادی که در معرض خطر قرار دارند، می‌تواند به پیشگیری و درمان به‌موقع کمک کند.

تست سنجش تراکم استخوان برای کسانی که در معرض خطر پوکی استخوان هستند، به‌ویژه پس از سنین مشخص یا در صورت وجود شرایط خاص، ضروری است. اما برای افرادی که هیچ‌کدام از فاکتورهای خطر را ندارند، انجام این آزمایش توصیه نمی‌شود.

بهترین مرکز سنجش تراکم استخوان در فردیس کرج

اگر به دنبال مرکزی تخصصی و پیشرفته برای سنجش تراکم استخوان در فردیس کرج هستید، کلینیک نشاط البرز می‌تواند انتخابی ایده‌آل باشد. این کلینیک با بهره‌گیری از دستگاه‌های به‌روز و روش‌های علمی نوین، خدماتی دقیق و تخصصی در زمینه سنجش تراکم استخوان ارائه می‌دهد. تیم پزشکی متخصص و مجرب در کلینیک نشاط البرز، با تحلیل دقیق نتایج آزمایش، به شما کمک می‌کنند تا وضعیت سلامت استخوان‌های خود را ارزیابی کنید و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنید.

کلینیک نشاط البرز با تمرکز بر ایجاد تجربه‌ای راحت و مطمئن برای بیماران، نه تنها به تشخیص دقیق مشکلات استخوانی کمک می‌کند، بلکه برنامه‌های پیشگیرانه و درمانی شخصی‌سازی‌شده‌ای را نیز ارائه می‌دهد. این مرکز با رعایت بالاترین استانداردهای پزشکی، بستری مناسب برای مراقبت‌های تخصصی و پیگیری سلامت استخوان‌ها در اختیار شما قرار می‌دهد.

 

از پوکی استخوان چه می دانید؟

نوار عصب و عضله در کرج تشخیص دقیق مشکلات عصبی و عضلانی

شبکه اجتماعی پزشکان