قفل شدن زانو یکی از مشکلات شایع در مفصل زانو است که می‌تواند به‌ صورت ناگهانی یا تدریجی بروز کند و حرکت طبیعی مفصل را محدود نماید. در این وضعیت، بیمار قادر به خم یا صاف کردن کامل زانو نبوده و ممکن است احساس گیر کردن یا “قفل شدن” در یک وضعیت خاص را تجربه کند. این پدیده معمولاً با درد، تورم یا ناپایداری همراه است و می‌تواند عملکرد روزمره فرد را مختل کند. قفل شدن زانو ممکن است به دو صورت مکانیکی (ناشی از گیر افتادن یک جسم فیزیکی مانند تکه‌ ای از منیسک) یا شبه‌ قفل شدن (ناشی از اسپاسم عضلات اطراف مفصل) رخ دهد.

از جمله شایع‌ ترین علل قفل شدن زانو می‌توان به پارگی منیسک داخلی یا خارجی، آرتروز زانو، آسیب به رباط‌ های صلیبی، یا وجود اجسام آزاد در مفصل (loose bodies) اشاره کرد. تشخیص دقیق علت نیازمند معاینه بالینی توسط پزشک متخصص ارتوپدی و معمولاً انجام تصویربرداری‌ هایی مانند MRI است. درمان قفل شدن زانو بسته به علت آن، از روش‌ های محافظه‌ کارانه مانند فیزیوتراپی و دارودرمانی گرفته تا مداخلات جراحی همچون آرتروسکوپی متغیر است. شناسایی به‌ موقع و درمان صحیح این مشکل می‌تواند از بروز آسیب‌ های دائمی به مفصل زانو جلوگیری کند.

قفل شدن زانو چیست؟

مفصل زانو یکی از پیچیده‌ ترین و مهم‌ ترین مفاصل بدن است که نقش حیاتی در حرکاتی مانند راه رفتن، نشستن، ایستادن، بالا رفتن از پله و حتی چرخش‌ های جزئی پا دارد. این مفصل باید بتواند به ‌صورت طبیعی خم، صاف و تا حدی بچرخد. زمانی که این دامنه‌ ی حرکتی دچار اختلال شده و فرد نتواند زانو را به ‌طور کامل خم یا صاف کند، اصطلاحاً می‌گویند زانو “قفل شده است

قفل شدن زانو معمولاً با احساس درد، سفتی و ناتوانی در حرکت دادن مفصل همراه است. در این شرایط، فرد ممکن است احساس کند زانویش ناگهان “گیر کرده” یا “خالی کرده” است و توانایی ادامه حرکت ندارد. برای رهایی از این وضعیت، معمولاً فرد باید چند دقیقه صبر کند، به‌ آرامی قدم بردارد یا با استفاده از دست سعی کند مفصل را به حرکت درآورد تا این حالت به‌طور موقت برطرف شود.

قفل شدن زانو می‌تواند به دو صورت کلی بروز کند:

1. قفل شدن کامل مفصل: زانو به‌ طور واقعی در یک موقعیت گیر می‌کند و حتی با فشار هم قادر به حرکت نیست. این حالت معمولاً ناشی از وجود مانعی مکانیکی درون مفصل مانند تکه‌ای غضروف یا استخوان است.

2. قفل شدن همراه با درد شدید: در این وضعیت، زانو به دلیل درد زیاد یا اسپاسم عضلانی موقتاً قادر به حرکت نیست، اما معمولاً پس از مدت کوتاهی مجدداً قابل حرکت خواهد شد.

برای درک بهتر دلایل این عارضه، لازم است ابتدا با ساختارهای اصلی مفصل زانو مانند استخوان‌ها، رباط‌ها، مینیسک‌ها و غضروف‌ها آشنا شویم؛ زیرا اختلال در هر یک از این اجزا می‌تواند منجر به قفل شدن زانو گردد.

انواع قفل شدن زانو و دلایل بروز آن

قفل شدن زانو ممکن است در دو شکل اصلی بروز کند: قفل شدن حقیقی (واقعی) و قفل شدن کاذب. شناخت تفاوت میان این دو وضعیت برای تشخیص و درمان مناسب ضروری است.

۱٫ قفل شدن حقیقی زانو (True Locking)

در قفل شدن حقیقی زانو، یک مانع مکانیکی واقعی درون مفصل زانو وجود دارد که حرکت آن را مختل می‌کند. این وضعیت اغلب هنگام صاف کردن کامل پا رخ می‌دهد و ممکن است با درد همراه باشد یا بدون درد ظاهر شود. در این حالت، زانو ممکن است برای دقایقی کاملاً بی‌حرکت باقی بماند تا زمانی که فرد به‌آرامی آن را حرکت دهد یا در موارد پیشرفته‌تر، نیاز به مداخله پزشکی باشد.

دلایل قفل شدن حقیقی زانو:

• پارگی مینیسک زانو:
  مینیسک، غضروف C شکل زانو، در صورت آسیب ممکن است پاره شده و قطعه‌ای از آن در مفصل گیر کند. این مورد یکی از شایع‌ترین علل قفل شدن زانوست و معمولاً با درد هنگام خم‌کردن یا صاف‌کردن زانو همراه است.

• وجود تکه‌های استخوانی یا غضروفی آزاد:
  به دنبال شکستگی‌ها یا بیماری‌هایی مثل آرتروز، ممکن است قطعاتی از استخوان یا غضروف در مفصل رها شده و باعث قفل شدن مفصل شوند.

• آرتروز زانو:
  تحلیل تدریجی غضروف زانو با افزایش سن باعث ایجاد تکه‌های جداشده در مفصل می‌شود. این تکه‌ها می‌توانند در حرکت مفصل اختلال ایجاد کرده و آن را قفل کنند. این نوع از قفل شدن ممکن است به بیماری استئوکندریت دیسکان نیز مرتبط باشد.

• آسیب ناشی از ورزش‌های شدید:
  فشار بیش از حد یا اختلال در تعادل عضلات اطراف زانو، به‌ویژه عضلات چهارسر ران، ممکن است موجب تغییر وضعیت کشکک و در نهایت قفل شدن زانو شود.

• سایر علل:
  از جمله دررفتگی کشکک، التهاب مفاصل (مانند آرتریت)، و عوارض پس از جراحی مانند ترمیم رباط صلیبی قدامی.

۲٫ قفل شدن کاذب زانو (Pseudo Locking)

در این حالت، برخلاف نوع حقیقی، هیچ مانع فیزیکی در مفصل وجود ندارد. قفل شدن کاذب معمولاً ناشی از اسپاسم عضلانی یا پاسخ حفاظتی بدن به درد و آسیب است. در این شرایط، عضلات اطراف زانو به‌طور ناگهانی منقبض می‌شوند و اجازه حرکت آزادانه به مفصل را نمی‌دهند.

این وضعیت معمولاً موقتی است و پس از چند دقیقه یا با تغییر وضعیت بدن، برطرف می‌شود. قفل شدن کاذب اغلب در مواردی مثل نشستن طولانی در حالت‌های خاص (چهارزانو، روی زانو)، خستگی عضلانی یا به دنبال حرکات ناگهانی رخ می‌دهد.

هشدار مهم

در هر دو نوع قفل شدن زانو، خصوصاً نوع حقیقی، خوددرمانی و فشار آوردن به مفصل برای صاف کردن آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. مراجعه به پزشک ارتوپد، انجام بررسی‌های تصویربرداری مانند MRI، و تشخیص صحیح علت، گام‌هایی ضروری برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر هستند.

علل قفل شدن زانو و روش‌ های درمان آن

قفل شدن زانو حالتی است که در آن فرد نمی‌تواند زانوی خود را به‌طور کامل خم یا صاف کند؛ انگار چیزی در داخل مفصل گیر کرده باشد. این وضعیت می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد و در برخی موارد نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد. قفل شدن زانو به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: قفل شدن واقعی (مکانیکی) و قفل شدن کاذب (غیرمکانیکی).

انواع قفل شدن زانو

1. قفل شدن واقعی (True Locking):
   در این حالت، یک مانع مکانیکی مانند تکه‌ای از مینیسک پاره شده، غضروف، یا قطعات استخوانی درون مفصل زانو گیر می‌کند و مانع حرکت طبیعی مفصل می‌شود. این نوع قفل شدن معمولاً نیاز به درمان تخصصی، از جمله جراحی دارد.

2. قفل شدن کاذب (Pseudo Locking):
   در این حالت، هیچ مانع فیزیکی در مفصل وجود ندارد. این نوع قفل شدن اغلب ناشی از وضعیت‌های خاص بدن (مانند نشستن طولانی مدت یا در حالت چهارزانو) یا اسپاسم عضلات است. معمولاً با تغییر وضعیت یا استراحت بهبود می‌یابد و نیازمند درمان تهاجمی نیست.

علل شایع قفل شدن زانو

• پارگی مینیسک زانو:
  شایع‌ترین علت قفل شدن واقعی زانو است. مینیسک غضروفی C شکل است که بین استخوان ران و ساق قرار دارد. در صورت پارگی، ممکن است تکه‌ای از آن در فضای مفصل گیر کرده و مانع حرکت شود.

• تکه‌های آزاد در مفصل (Loose Bodies):
  آسیب یا تخریب تدریجی غضروف یا استخوان می‌تواند باعث جدا شدن قطعاتی از آنها شود. این قطعات مانند مانع عمل کرده و مفصل را قفل می‌کنند. این وضعیت می‌تواند در اثر ضربه، آرتروز یا سایر بیماری‌های مفصلی ایجاد شود.

• دررفتگی کشکک زانو:
  کشکک زانو (پاتلا) ممکن است در اثر ضربه یا فشار زیاد از جای خود خارج شود و حرکت مفصل را محدود کند. دررفتگی مکرر نیز می‌تواند باعث قفل شدگی موقت یا دائمی شود.

• التهاب مفصل (Arthritis):
  بیماری‌هایی مانند آرتروز یا استئوآرتریت باعث تخریب غضروف مفصل و ایجاد تکه‌های آزاد می‌شوند که می‌توانند مفصل را قفل کنند. این نوع التهاب اغلب در سنین بالا شایع‌تر است.

• جراحی رباط صلیبی:
  یکی از عوارض پس از عمل جراحی رباط صلیبی، محدودیت حرکتی یا قفل شدن زانو به علت تشکیل بافت اسکار یا سفتی مفصل است.

درمان قفل شدن زانو

درمان قفل شدن زانو بسته به علت آن متفاوت است:

• در موارد خفیف یا قفل شدن کاذب: استراحت، فیزیوتراپی، و اصلاح وضعیت بدن کافی است.

• در موارد واقعی یا شدید: معمولاً نیاز به مداخله تخصصی وجود دارد. درمان شامل:

  • دارودرمانی ضدالتهابی یا تزریق کورتون

  • فیزیوتراپی برای بازیابی دامنه حرکت

  • جراحی آرتروسکوپی برای برداشتن مانع مکانیکی مانند تکه‌های منیسک یا غضروف

چگونه دلیل قفل شدن زانو را تشخیص دهیم؟

تشخیص صحیح علت قفل شدن زانو، گام نخست در انتخاب روش درمان مؤثر است. با توجه به اینکه این عارضه می‌تواند ناشی از آسیب‌های مکانیکی، التهابی یا حتی عفونتی باشد، پزشک با استفاده از شرح حال دقیق بیمار، معاینه بالینی و روش‌های پاراکلینیکی به دنبال شناسایی علت زمینه‌ای خواهد بود. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های تشخیصی اشاره می‌کنیم:

۱٫ آزمایش خون (CBC و فاکتورهای التهابی)

• شمارش گلبول‌های سفید (WBC): افزایش تعداد گلبول‌های سفید می‌تواند نشانه‌ای از وجود عفونت در مفصل زانو یا اطراف آن باشد.

• شمارش گلبول‌های قرمز (RBC): در برخی از آرتریت‌های التهابی، ممکن است تغییراتی در شمارش این سلول‌ها مشاهده شود.

• فاکتور روماتوئید (RF) و آنتی‌ CCP: این آزمایش‌ها در صورت مشکوک بودن به بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید درخواست می‌شوند.

• میزان اسید اوریک: افزایش آن ممکن است نشان‌دهنده بیماری نقرس باشد که یکی از علل التهابی درد و تورم مفصل است.

۲٫ تصویربرداری با ام‌آر‌آی (MRI)

MRI یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای بررسی ساختار داخلی مفصل زانو است و به‌ویژه در تشخیص مشکلات زیر نقش کلیدی دارد:

• پارگی مینیسک زانو

• آسیب رباط صلیبی (ACL و PCL)

• دررفتگی یا شکستگی استخوان کشکک

• وجود توده‌ها یا اجسام آزاد در مفصل

• التهاب یا تجمع مایع در مفصل (افیوژن)

ام‌ آر‌ آی می‌تواند تغییرات جزئی در بافت نرم، استخوان‌ها، غضروف‌ها و رباط‌ها را با دقت بالا نشان دهد و در نتیجه تشخیص علت اصلی قفل شدن زانو را برای پزشک بسیار آسان‌تر کند.

در صورت نیاز، پزشک ممکن است از سایر روش‌ها مانند رادیوگرافی ساده (X-Ray)، سونوگرافی مفصل یا حتی آرتروسکوپی تشخیصی نیز استفاده کند.

۳٫ عکس‌برداری رادیولوژی (X-Ray)

رادیوگرافی ساده یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال کاربردی‌ترین روش‌های تصویربرداری برای بررسی ساختار استخوان‌های زانو است. این روش در تشخیص موارد زیر نقش مهمی دارد:

• آرتروز زانو (استئوآرتریت): از بین رفتن فضای مفصلی، تشکیل خارهای استخوانی (استئوفیت‌ها) و تغییر شکل استخوان‌ها از علائم قابل مشاهده در عکس رادیولوژی هستند.

• شکستگی‌های استخوانی: به‌ویژه در مواردی که با تروما همراه بوده‌اند.

• دررفتگی کشکک زانو یا تغییر مکان استخوان‌ها

رادیوگرافی به‌تنهایی برای تشخیص آسیب‌های بافت نرم مانند مینیسک یا رباط‌ها کافی نیست، اما در تشخیص اختلالات استخوانی بسیار مؤثر است.

۴٫ بررسی مایع مفصلی (آسپیراسیون مفصل)

در مواردی که مشکوک به عفونت، التهاب یا خونریزی داخل مفصلی باشیم، پزشک با استفاده از سوزن، مایع مفصلی (Synovial fluid) را خارج کرده و مورد بررسی قرار می‌دهد. این روش می‌تواند اطلاعات دقیقی درباره وضعیت مفصل ارائه دهد:

• گلبول‌های قرمز (RBC): بالا بودن آنها نشان‌دهنده خونریزی داخل مفصل است.

• گلبول‌های سفید (WBC): افزایش تعداد آنها می‌تواند نشانه عفونت مفصل یا التهاب فعال باشد.

• سلول‌های غضروفی: مشاهده آن‌ها در مایع مفصلی می‌تواند مؤید آسیب غضروفی یا آرتروز پیشرفته باشد.

• میزان اسید اوریک: بالا بودن آن معمولاً در موارد نقرس مشاهده می‌شود.

بررسی مایع مفصلی به پزشک این امکان را می‌دهد که افتراق دقیقی میان علل التهابی، عفونی و مکانیکی قفل شدن زانو انجام دهد.

روش‌ های درمان قفل شدن زانو

درمان قفل شدن زانو بسته به علت زمینه‌ای، شدت علائم و وضعیت عمومی بیمار متفاوت است. پزشک معمولاً با ترکیب چند روش درمانی سعی در کاهش درد، بازگرداندن دامنه حرکتی زانو و پیشگیری از آسیب‌های بیشتر دارد. در ادامه، به مهم‌ترین روش‌های درمانی اشاره می‌کنیم:

۱٫ دارو درمانی

در مراحل ابتدایی، پزشک ممکن است از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب استفاده کند. همچنین برای کاهش خشکی و تسهیل در حرکت مفصل، داروهایی جهت شل شدن عضلات نیز تجویز می‌شود.

در مواردی که علت قفل شدن زانو آرتروز باشد، استفاده از تزریق درون مفصلی داروها مؤثر است، از جمله:

• تزریق استروئید (مانند کورتیکواستروئیدها): برای کاهش التهاب و درد مزمن، اگرچه این تزریق‌ها به‌دلیل احتمال عوارض جانبی معمولاً محدود به چند نوبت هستند.

• تزریق ژل هیالورونیک اسید: برای بهبود لغزندگی مفصل و کاهش خشکی و ساییدگی زانو.

۲٫ فیزیوتراپی

فیزیوتراپی با هدف تقویت عضلات اطراف مفصل زانو، بهبود ثبات و افزایش دامنه حرکتی انجام می‌شود. روش‌های مورد استفاده شامل:

• تمرینات دستی و ماساژ درمانی در موارد خفیف

• الکتروتراپی، لیزردرمانی، اوزون‌تراپی

• استفاده از زانوبندهای طبی

برنامه درمانی بسته به میزان آسیب و شرایط بیمار، توسط فیزیوتراپیست تنظیم می‌شود.

۳٫ ورزش‌درمانی

ورزش‌ منظم و هدفمند نه‌ تنها در درمان، بلکه در پیشگیری از قفل شدن زانو نقش کلیدی دارد. تمرینات ورزشی باعث تقویت عضلات ران، ساق و لگن شده و ثبات زانو را افزایش می‌دهند. برخی تمرینات مفید عبارتند از:

الف) خم کردن پا:

• روی صندلی بنشینید و یک پا را بالا آورده و برای ۲۰ ثانیه صاف نگه دارید.

• سپس پا را به زاویه ۳۰ درجه خم کرده و ۲۰ ثانیه نگه دارید.

• این تمرین را ۵ بار برای هر پا انجام دهید.

ب) حرکت پل زدن:

• به پشت دراز کشیده و زانوها را خم کنید، کف پاها روی زمین باشد.

• به آرامی لگن را از زمین بلند کنید تا بدنتان در یک خط صاف قرار گیرد.

• عضلات باسن را منقبض کرده و حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.

ج) بلند کردن پا:

• به پشت دراز بکشید، یک پا را خم کرده و پای دیگر را به آرامی صاف بالا بیاورید تا با پای خم‌شده موازی شود.

• این تمرین را تا ۱۰ بار تکرار کنید.

نکته مهم: همه تمرینات باید زیر نظر فیزیوتراپیست آموزش‌دیده انجام شود تا از بروز آسیب جلوگیری شود.

۴٫ جراحی

در مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر واقع نشوند، یا قفل شدن زانو ناشی از آسیب‌های جدی مانند پارگی مینیسک، وجود اجسام آزاد در مفصل یا آسیب ساختاری شدید باشد، جراحی به عنوان گزینه نهایی در نظر گرفته می‌شود.

انواع جراحی‌هایی که برای درمان قفل شدن زانو انجام می‌شوند:

• آرتروسکوپی زانو: برای خارج کردن تکه‌های شل شده غضروف یا استخوان داخل مفصل

• مینیسکِتومی: برداشتن بخش آسیب‌دیده مینیسک

• ترمیم مینیسک: بخیه‌ زدن یا بازسازی بخش پاره شده

• تعویض یا پیوند مینیسک: در صورت تخریب کامل

هر روش جراحی با توجه به وضعیت مفصل، سن و سطح فعالیت بیمار انتخاب می‌شود.

نکته نهایی در مورد قفل شدن زانو

قفل شدن زانو یکی از مشکلاتی‌ است که ممکن است ناگهانی یا تدریجی رخ دهد و معمولاً نشان‌ دهنده یک اختلال مکانیکی یا آسیب ساختاری در مفصل زانوست. در این حالت، فرد احساس می‌کند زانویش نمی‌تواند به طور کامل خم یا صاف شود و ممکن است با درد، تورم یا صدای تق تق همراه باشد. عواملی مانند پارگی مینیسک، گیر افتادن جسم آزاد در مفصل، یا حتی مشکلاتی در سطح مفصلی می‌توانند علت قفل شدن زانو باشند.

بی‌ توجهی به این مشکل می‌تواند منجر به آسیب‌ های جدی‌ تری شود و عملکرد طبیعی زانو را مختل کند. به همین دلیل، مراجعه سریع به پزشک متخصص ارتوپدی برای بررسی علت و انتخاب روش درمانی مناسب مانند فیزیوتراپی، دارو یا جراحی آرتروسکوپی اهمیت زیادی دارد. زانویی که به‌ موقع درمان شود، اغلب به وضعیت طبیعی خود باز می‌گردد و از بروز آسیب‌ های دائمی پیشگیری می‌شود.

راهکارهای نوین درمان زانو درد برای رهایی از درد زانو و بازگشت به زندگی

شرکت دیجیتال مارکتینگ آبستا ادز