اختلال حرکتی آتاکسی
در این مطلب از کلینیک نشاط البرز به برسی بیماری و عارضه اختلال حرکتی آتاکسی، انواع اصلی آتاکسی، آتاکسی ارثری و اکتسابی، روش های تشخیص و درمان این عارضه توضیحاتی داده شده است.
امروزه، بیماری های عصبی در سراسر جهان، شیوع بیشتری پیدا کرده است. عوامل زیادی بر اپیدمیولوژی آنها تأثیر می گذارد از جمله جغرافیا، قومیت و خویشاوندی. در پی ابتلا به بیماری های عصبی، بدن با اختلالات گسترده ای رو به رومی شود. یکی از این اختلالات، آتاکسی نام دارد. انواع مختلفی از آتاکسی وجود دارد. این حالت بنا به دلایل مختلفی ایجاد می شود. معمولا این اختلال به دلیل آسیب به مخچه که بخش کنترل کننده تعادل و حرکت بدن است، بروز پیدا می کند. نمی توان درمان واحدی برای آن در نظر گرفت اما روش هایی وجود دارد که از پیشرفت آتاکسی جلوگیری می کند. با ما همراه باشید.
ساختار و عملکرد مخچه
ساختارهای اصلی سیستم عصبی مرکزی شامل مغز، مخچه و نخاع است. مخچه از دو نیمرکه تشکیل شده که به وسیله یک قسمت میانی به اسم کرمینه یا ورمیس، به هم متصل می شوند. مخچه از طریق قسمت های به نام پایک، با مغز میانی، پل مغزی و بصل النخاع ارتباط برقرار می کند.
قشر شدیدا چین خورده مخچه ای، هماهنگ کننده فعالیت عضلانی بدن است. آرایش ماده خاکستری و سفید مشابه مغز می باشد. قشر مخچه از سه لایه مولکولز، پورکنژ و گرانولر تشکیل شده است. مخچه دارای سنسورهای خاصی است که تغییرات تعادل و حرکت را تشخیص می دهد. اکثر حرکات بدن نیاز به هماهنگی چند گروه عضلانی دارند. مخچه، عضلات بدن را با یکدیگر هماهنگ می کند. ع
لاوه بر آن، مخچه بر حرکت چشم و هماهنگی آن ها نیز دخیل است. دانشمندان دریافتند که مخچه در یادگیری امور و حرکات جدید که به تکرار و تمرین فراوان نیاز دارند نیز نقش دارد. مخچه خود به قسمت های متعددی تقسیم می شود. از نظر فیلوژنتیک، vestibulocerebellum قدیمی ترین قسمت مخچه است. این قسمت مسئول حفظ حالت بدن به صورت قائم می باشد.
اختلال حرکتی آتاکسی چیست؟
آتاکسی معمولاً به عنوان وجود حرکات غیر طبیعی و ناهماهنگ تعریف می شود. هنگامی که دچار آتاکسی می شود، در حرکت قسمت هایی از بدن ناتوان خواهید شد. یا ممکن است ماهیچه های بازوها و پاهای شما زمانی که شما نمی خواهید حرکت کنند. آتاکسی خود یک اختلال یا بیماری نیست بلکه نشانه دیگر اختلالات یا بیماری های زمینه ای می باشد. پزشکان بین ۵۰ تا ۱۰۰ آتاکسی مختلف را شناسایی کرده اند.
انواع مختلفی آتاکسی بر اساس نوع اختلال و محل تحت تاثیر، تقسیم بندی می شوند. ژنتیک در به وجود آمدن آتاکسی نقش دارد. راه رفتن، صحبت کردن واضح، بلع، نوشتن، خواندن و سایر فعالیت هایی که نیاز به کنترل حرکتی خوب دارند ممکن است در بیماران مبتلا به آتاکسی غیرطبیعی باشد. آتاکسی می تواند به صورت ناگهانی یا به تدریج ظاهر گردد. شروع حاد و ناگهانی در بیماران سکته مغزی شایع تر است.
توانبخشی بیماران فلج مغزی به چه صورت است
انواع اصلی آتاکسی
همانطور که گفته شد، بیش از ۵۰ نوع آتاکسی کشف شده اند اما همه آن ها تحت عنوان سه دسته بندی کلی، تقسیم می شوند؛ آتاکسی ارثی، ایدیوپاتیک آتاکسی مخچه ای (ILOA)، آتاکسی اکتسابی.
- آتاکسی ارثی: ژن ها و سابقه ژنتیکی در بروز آتاکسی ارثی بسیار دخیل هستند. علائم این بیماری به تدریج ظاهر می شود. انواع مختلفی از آتاکسی ارثی وجود دارد.
- ایدیوپاتیک آتاکسی مخچه ای (ILOA): کلمه ایدیوپاتیک در علم پزشکی به بیماری هایی اطلاق می شود که دلیل مشخصی ندارد. در این حالت، مخچه به علل نامعلوم، به مرور زمان آسیب می بیند.
- آتاکسی اکتسابی: علائم آتاکسی اکتسابی به سرعت ظاهر می شوند. این نوع آتاکسی ممکن است به دلیل آسیب به مغز و مخچه، سکته مغزی یا بیماری دیگر مغز ایجاد گردد که بر حرکات و هماهنگی تأثیر می گذارد.
مهم ترین اتاکسی های ارثی
- آتاکسی فردریش: فردریش، رایج ترین نوع آتاکسی ارثی است. تقریبا نیمی از موارد آتاکسی ارثی مربوط به این مورد می شوند. علائم معمولاً برای اولین بار در سنین کودکی بین هشت تا پانزده سالگی ظاهر می گردد. قوس های بلند یا انحنای غیرطبیعی انگشتان پا (انگشتان چکشی)، به مرور زمان ایجاد می شود. علاوه بر این، ممکن است اسکولیوز (کجی ستون فقرات) هم در بیماران مشاهده گردد. اختلالات بینایی، کم شنوایی و ضخیم شدن غیر طبیعی عضلات قلب از دیگر عوارض این بیماری است.
- آتاکسی به دلیل کمبود ویتامین E: این نوع از آتاکسی بسیار نادر بوده و از دوران کودکی شروع می شود. کمبود ویتامین E منجر به آسیب عصبی خواهد شد. علائم این بیماری شبیه به آتاکسی غردریش می باشد. با ارائه ویتامین E به عنوان مکمل در بدن، علائم تا حدودی برطرف می شود.
- آتاکسی تلانژکتازی: احتمال ابتلا به این حالت نیز بسیار پایین بوده و از هر ۱۰۰۰۰۰ نوزاد، یک نفر از آن ها به آتاکسی تلانژکتازی مبتلا می شود. علائم معمولاً در اوایل کودکی شروع شده و با افزایش سن به تدریج شدیدتر خواهند شد. نام این بیماری، از عروق کوچک عنکبوت مانند در گوشه چشم و گونه آن ها گرفته شده است. کودکان مبتلا به آتاکسی تلانژکتازی، در برابر عفونت ها، آسیب پذیرتر بوده و سیستم ایمنی ضعیفی دارند. به مرور زمان، کودکان مبتلا به تلانژکتازی به ویلچر نیاز پیدا می کنند و احتمال درگیری با سرطان هایی مانند لوسمی لنفوبلاستیک حاد یا لنفوم در آن ها بالاتر خواهد بود.
- آتاکسی اسپینوسربلار: آتاکسی اسپینوسربلار، طیف وسیعی از علائم آتاکسی را در بر می گیرد. از هر ۱۰۰۰۰۰ نفر، تنها یک نفر به این نوع از آتاکسی دچار می شود. بر خلاف سایر آتاکسی های ذکر شده، علائم آتاکسی اسپینوسربلار معمولاً پس از رسیدن فرد به بزرگسالی بروز پیدا می کند. البته تعدادی از علائم ممکن است در دوران کودکی ظاهر شود. از مهم ترین علائم آتاکسی اسپینوسربلار می توان به گرفتگی و سفتی عضلات، کاهش حس دست و پا، از دست دادن حافظه یا مشکلات در زبان، بی اختیاری ادرار، حرکات آهسته چشم، سندرم پاهای بی قرار، میگرن، سرگیجه و از دست دادن تدریجی بینایی اشاره کرد.
- آتاکسی اپیزودیک: آتاکسی اپیزودیک از دیگر انواع نادر آتاکسی ارثی است. حملات حاصل از این نوع آتاکسی ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. هیجان و استرس، ورزش و سایر محرک ها، علائم آتاکسی اپیزودیک را تشدید می کنند. علائم در نوجوانی شروع شده و ممکن است پس از رسیدن به سن میانسالی به طور کامل از بین برود.
آتاکسی اکتسابی
علائم آتاکسیای اکتسابی، مشابه آتاکسی ارثی است. آتاکسی اکتسابی معمولا پس از بیماری ها یا شرایط خاصی مانند سکته مغزی، مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) و… ایجاد می شود.
ایدیوپاتیک آتاکسی مخچه ای (ILOA)
این آتاکسی نادر بوده و عموماً در حدود ۵۰ سالگی، علائم آن آغاز می گردد. معمولا بهبود پیدا نکرده و با گذشت زمان، بدتر خواهد شد. اختلالات تعادلی، دوبینی، تغییرات شناختی، از دست دادن حافظه و بی اختیاری ادرار از نشانه های ILOA می باشد.
علائم اختلال حرکتی آتاکسی چیست؟
- توجه کنید که علائم آتاکسی می تواند بر اساس نوع آن و همچنین شدت آتاکسی متفاوت باشد.
- گفتار مبهم یا نامشخص طوری که متوجه صحبت فرد مقابل نمی شوید.
- لرزش یا اسپاسم عضلانی
- حرکات غیرطبیعی چشم، مانند حرکت چشمی آهسته تر از حد معمول یا نیستاگموس (حرکت سریع و ناگهانی چشم)
- اختلالات در خوردن غذا یا بلعیدن
- مشکلات مربوط به هماهنگی و تعادل، که می تواند شامل راه رفتن ناپایدار و زمین خوردن مکرر باشد
- اختلال در انجام کارهای ظریف حرکتی، مانند نوشتن، برداشتن اشیاء کوچک یا بستن دکمه لباس
آتاکسی چه دلایلی دارد؟
- احتمال به ارث بردن ژن معیوب تا حدی به نوع آتاکسی بستگی دارد. در مورد آتاکسی فردریش، هر دو والدین باید ویژگی ژنتیکی را برای انتقال داشته باشند.
- گاهی اوقات، فرد بدون علت مشخص به آتاکسی مبتلا می شود، مانند زمانی که سابقه خانوادگی این بیماری وجود ندارد. یکی از دلایل این امر ممکن است ناهنجاری مخچه قبل از تولد باشد.
- برخی تومورها به علت سندرم پارانئوپلاستیک (حمله به سلول های دستگاه عصبی مرکزی) باعث آتاکسی می شوند.
- آتاکسی ژنتیکی ممکن است با جنسیت ارتباط داشته باشد، بدین معنا که مشکل DNA و ژن در کروموزوم های X یا Y قرار بگیرد.
- کمبود ویتامین B12
- استفاده بیش از حد از الکل یا مواد مخدر
- جراحی مغز، تومور مغزی یا آسیب سر
- آبله مرغان، هیدروسفالی یا تجمع بیش از حد مایعات در مغز
- ضربه به مغز که باعث آسیب به قسمت های مختلف دستگاه عصبی به ویژه مخچه گردد.
اختلال حرکتی آتاکسی چگونه تشخیص داده می شود؟
قدم اول تشخیص آتاکسی، بررسی سابقه خانوادگی بیماری است. به همین جهت از شما سوال می شود که آیا در خانواده فردی به آتاکسی مبتلاست یا خیر؟ سپس داروهای مصرفی، سبک زندگی و میزان مصرف الکل شما بررسی خواهد شد. معاینه رفلکس های ماهیچه ای و بررسی حواس پنچگانه همانند شنوایی و بینایی، به پزشک شما در تشخیص آتاکسی کمک می کند. البته این ها تنها معاینات اولیه است. پس از آن، از آزمایش های متعددی برای تایید آتاکسی بهره گرفته خواهد شد.
تصویربرداری مغز با MRI یاCT ، در صورتی که MRI منع مصرف داشته باشد، تقریباً در همه افراد مبتلا به آتاکسی ضروری است. تصویربرداری ها، اغلب سرنخ های مفیدی برای کشف بیماری به ما ارائه می دهند. بهره مندی از آزمایشات ژنتیکی بیشتر در بیماران مبتلا به آتاکسی ارثی مرسوم است. بررسی مایع مغزی نخاعی با آزمایش SPIN TAP و آزمایش خون نیز از سایر روش های تشخیصی آتاکسی محسوب می شود.
راه های درمان و پیشگیری از اختلال حرکتی آتاکسی
دقت کنید که در حال حاضر، هیچ درمانی برای آتاکسی وجود ندارد. اما استفاده از برخی داروها و روش های درمانی می تواند تا حدودی علائم این بیماری را کاهش دهد. هدف از درمان مبتلایان به آتاکسی، بهبودی کیفیت زندگی و حفظ استقلال آن هاست. البته انواع مختلفی از آتاکسی که به دلیل سکته مغزی، کمبود ویتامین E یا قرار گرفتن در معرض سموم ایجاد شده، می تواند درمان شود. از مهم ترین شیوه های درمانی آتاکسی، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی به جلوگیری از ضعیف شدن ماهیچه ها یا سفت شدن آن کمک می کند. برای رسیدن به این هدف، تعدادی تمرینات بدنی که ماهیچه ها را تقویت کرده و انعطاف پذیری را حفظ می کند، به بیمار ارائه می شود. برای کشش ماهیچه ها ممکن است ارتزهای خاصی توسط پزشک تجویز گردد.
- گفتار درمانی: با پیشرفت آتاکسی ممکن است در حرف زدن فرد بیمار، ناواضح شده و ارتباط برقرار کردن با دیگران سخت به نظر برسد. با استفاده از روش های مطرح شده در گفتاردرمانی، به سادگی می توان از این حالت جلوگیری کرد. تکنیک های مورد استفاده در گفتاردرمانی، بلع بیماران را راحت تر می کند.
- کاردرمانی: متخصصین کار درمانی با آموزش امور روزمره به بیماران، باعث می شوند که استقلال و خودکفایی آن ها تا حد زیادی حفظ گردد. با گذر زمان، بیمار با ناتوانی حرکتی سازگار خواهد شد. متخصص کاردرمانی به بیماران کمک می کند تا از ویلچر و وسایل کمکی مانند عصا، بالابر و… به درستی استفاده کنند.
- شل کننده عضلانی: بیماران مبتلا به اسپاسم و سفتی عضلانی با مصرف داروهایی که شل کننده های عضلانی نامیده می شوند، تا حدودی درمان خواهند شد. این اروها شامل باکلوفن یا تیزانیدین می باشد. عضلات را می توان با تزریق سم بوتولینوم یا بوتاکس نیز شل کرد. تزریق به طور معمول تا سه ماه باقی می ماند. به جز شل کننده های عضلانی، گاباپنتین نیز از داروهای روتین و رایج در درمان بیماران مبتلا به آتاکسی محسوب می شود.
درمان اختلال حرکتی آتاکسی در فردیس کرج
کلینیک نشاط البرز واقع در فردیس کرج به یاری بیماران با عارضه اختلال حرکتی آتاکسی امدهاست و با روش های نوین روز دنیا از جمله فیزیوتراپی و کاردرمانی به درماناین اختلالات پرداخته است . بیماران روزانه میتوانند از طریق شماره های تماس درج شده در سایت با بخش پذیرش ما در ارتباط باشند.